W tym artykule znajdziesz podstawowe informacje dotyczące krzyżówek genetycznych, oznaczeń w nich stosowanych, sposobu zapisu.
Co to jest gen?
Naukowo jest to odcinek DNA, który niesie informację o budowie białka, na potrzeby krzyżówek genetycznych pamiętaj, że to jakaś cecha organizmu, np. kolor oczu, kolor włosów kształt nosa. Geny oznacza się kolejnymi literami alfabetu, ale to nie jest przymus, że zawsze musisz zacząć od litery A, jeśli podoba Ci się M jak Marcelina ;), to też możesz wybrać taką literę.
Ważne! Jeśli w zadaniu masz podane już konkretne litery, to ich nie zmieniaj i dokładnie je zapisuj, ponieważ to jest istotne, czy napiszesz wielką czy małą literę.
ZOBACZ PRZYKŁADOWE KRZYŻÓWKI PDF
[quads id=11]
Jakie są allele genu na kolor włosów i jak je oznaczać?
Dobrze najpierw się zorientować, czym są allele. To takie wersje genu, np. gdy kupujesz telefon, to też masz różne wersje jego cech (np. wielkość – wersje: duży, średni, mały, malutki, itd.), w przełożeniu na geny to wielkość byłaby genem a duży, średni, mały, malutki to byłyby allele).
Dla naszych genów do krzyżówek genetycznych występują 2 wersje (czyli allele). Jedną oznacza się wielką literą, a drugą małą, np. jeśli wybierzemy pierwszą literę alfabetu jako oznaczenie genu na kolor włosów to mamy takie opcje:
A – oznacza ciemne włosy
a – oznacza jasne włosy
W przypadku każdej innej cechy sytuacja jest analogiczna. Musisz tylko sprawdzić w podręczniku, która cecha jest dominująca (czyli ta oznaczona wielką literą), a która jest recesywna (czyli ta oznaczona małą literą). W zadaniu możesz mieć podaną taką informację, ale jest wymagane, aby wersje podstawowe cechy znać, więc proponuję wklepać na dysk.
Czy cecha dominująca to cecha często występująca?
Bardzo często na wszelkich sprawdzianach czy kartkówkach, gdy pytam o wyjaśnienie terminu „cecha dominująca” uczeń pisze, że jest to cecha występująca częściej. Absolutnie nie kojarz tego w ten sposób, chociaż analizując np. kolor włosów to ciemnowłosych jest sporo. Zobacz, że cechą dominującą są też odstające uszy, więc gdyby powyższe stwierdzenie było prawdą, to większość ludzi by miała takie uszy. Czy w Twojej klasie w ogóle ktokolwiek ma takie uszy? Tu chodzi o coś zupełnie innego. Mianowicie cecha dominująca to taka, która zawsze się ujawni, jeśli organizm, będzie miał chociaż jeden allel dominujący (wielką literę). Wtedy nie jest istotne, jaka będzie druga litera.
Co widzisz patrząc na heterozygotę czy homozygotę recesywną?
Organizm, który od każdego z rodziców dostanie po allelu dominującym zapisuje się
tak:
AA i nazywa homozygotą dominującą (homo…, bo takie same, dominująca, bo dwie wielkie
litery).
• Organizm, który od jednego z rodziców dostanie allel dominujący, a od drugiego allel
recesywny zapisuje się tak:
Aa i nazywa heterozygotą (bo różne, uwaga na to, aby nie dodawać dominująca lub
recesywna, heterozygota to heterozygota ;)).
• Organizm, który od każdego z rodziców dostanie po allelu recesywnym zapisuje się
tak:
aa i nazywa homozygotą recesywną (homo…, bo takie same, recesywna, bo dwie małe
litery).
To, co widzisz nazywa się ładnie w biologii fenotypem, więc kiedy masz polecenie, aby podać
fenotyp, to musisz podać cechy, które będą widoczne „na oko”, np.
AA – taki organizm będzie miał ciemne włosy,
Aa – taki organizm też będzie miał ciemne włosy, pamiętasz? Wystarczy jeden allel
dominujący i już taka cecha się ujawnia, tak właśnie funkcjonuje pojęcie cechy dominującej,
aa – taki organizm będzie miał jasne włosy, zobacz, jak wiele zachodu potrzeba, aby ujawniła
się cecha recesywna, zarówno jeden rodzic jak i drugi muszą przekazać allel recesywny.
Każdy allel dominujący skutecznie bowiem maskuje allel recesywny, więc nawet jeśli on
występuje, to „na oko” go nie widać i osoba ma ciemne włosy.
Jeśli masz więc znajomych o ciemnych włosach to nie wiesz czy oni są AA czy Aa, ale jeśli
znasz kogoś o jasnych włosach, to na pewno jest on aa.
Te reguły dotyczą też innych cech, np. koloru oczu, umiejętności zwijania języka w rurkę.
Jak zapisać krzyżówkę genetyczną i co to w ogóle jest?
Krzyżówka genetyczna jest to graficzny sposób na przedstawienie i policzenie, jakie będzie
prawdopodobieństwo wystąpienia danej cechy u dzieci. Oczywiście da się to zrobić bez
krzyżówki, ale z krzyżówką zdecydowanie jest łatwiej.
Uwaga! Umiejętność rozwiązywania krzyżówek przydaje się przy poszukiwaniu męża/żony,
jedno spojrzenie i już wiemy, jakie cechy mogą mieć wspólne dzieci.
Przykład zadania:
Obecność piegów jest cechą dominującą (A), a ich brak to cecha recesywna (a). Matka, która
ma piegi i ojciec bez piegów mają już jedno dziecko bez piegów. Jakie jest
prawdopodobieństwo, że ich kolejne dziecko także nie będzie miało piegów?
Rozwiązanie:
Wypisz sobie krótko oznaczenia z tekstu, lepiej zobaczysz sytuację.
A – piegi
a – brak piegów
w tym przypadku: AA – ma piegi, Aa – ma piegi, aa – nie ma piegów